100 lat Warszawskiego Towarzystwa Neurologicznego

W 1921 roku, równe 100 lat temu, istniejąca w Towarzystwie Lekarskim Warszawskim od 1905 roku Sekcja Neurologiczno-Psychiatryczna przekształciła się w oddzielne Towarzystwo Neurologiczne Warszawskie. Prezesem Towarzystwa został Samuel Goldflam, współzałożyciel Towarzystwa. Był to zalążek powstałego 12 lat później Polskiego Towarzystwa Neurologicznego. To godne przypomnienia wydarzenie jest okrągłym jubileuszem i okazją do przedstawienia kilku dat z krótkim rysem historycznym powstania i rozwoju neurologii*.

Portret Samuela Goldflama

Neurologia jako nowa specjalność pojawiła się w drugiej połowie XIX wieku a w XX wieku została uznana za oddzielną dziedzinę, nazywaną przez wielu znakomitych badaczy królową medycyny, gdyż zajmowała się najważniejszym narządem, jakim jest mózg i podległy mu układ nerwowy. Diagnostyka neurologiczna zadziwiała swą prostotą i dokładnością specjalistów innych dziedzin medycyny. Ojcem neurologii i jednym z głównych twórców semiologii uznany został Jean-Martin Charcot, mianowany w 1862 r. pierwszym profesorem Kliniki i Katedry Neurologicznej w Paryżu. Fundamenty neurologii budowano od czasu odkrycia mózgu, co miało miejsce w Egipcie prawdopodobnie 27 wieków przed naszą erą. Pierwszy naukowy wkład w poznanie struktury i funkcji tego narządu wnieśli starożytni badacze greccy (Alkmeon, Hipokrates, Erasistratos, Herophilos, Galen i wielu innych). W XVII wieku londyński lekarz Thomas Willis dokonał wielu znaczących odkryć i dał medycynie nowoczesny atlas anatomii układu nerwowego, zapowiadając powstanie nowej specjalności – neurologii. Oficjalnie stało się to dopiero w 1931 roku na pierwszym Międzynarodowym Kongresie Neurologicznym w Bernie, gdzie podjęto uchwałę o odrębnej specjalności i konieczności prowadzenia oddzielnych wykładów na uniwersytetach. Tak więc neurologia stała się nową specjalnością 90 lat temu. To też kolejny jubileusz. W Polsce pierwszą szkołę neurologii utworzył w Warszawie, w 1904 roku Edward Flatau. W Krakowie w 1905 roku Jan Piltz utworzył pierwszą akademicką szkołę i w tym samym roku we Lwowie powstała katedra neurologii (bez kliniki) pod kierownictwem Henryka Halbana.

Zainteresowanie nową specjalnością wśród lekarzy wzrastało i już w 1909 roku zorganizowano w Warszawie I Zjazd Neurologów, Psychiatrów i Psychologów, zainicjowany przez grupę aktywnych działaczy Sekcji Neurologiczno-Psychiatrycznej (Władysław Gajkiewicz, Edward Flatau, Jan Piltz i inni), na który zaproszono światowej sławy Józefa Babińskiego z Paryża, powierzając mu funkcję przewodniczącego. W 1910 roku ukazał się pierwszy numer czasopisma pod nazwą „Neurologia Polska”. Czasopismo wydawane co dwa miesiące dopiero w 1938 roku stało się oficjalnym organem Polskiego Towarzystwa Neurologicznego. W roku 1921 z Sekcji Neurologiczno-Psychiatrycznej przy Towarzystwie Lekarskim Warszawskim, utworzono oddzielne Towarzystwo Neurologiczne Warszawskie. Kolejne towarzystwa regionalne powstały: we Lwowie w 1923 r., w Krakowie w 1925 r., w Wilnie w 1928 r. i w Łodzi w 1933 r. W 1933 roku, na walnym zgromadzeniu podczas XIV Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich, regionalne towarzystwa zjednoczyły się i utworzyły Polskie Towarzystwo Neurologiczne, którego prezesem został Kazimierz Orzechowski, kierownik Warszawskiej Kliniki Neurologicznej. W 1937 roku odbył się we Lwowie I Zjazd Polskiego Towarzystwa Neurologicznego, a prezesem został Stefan Borowiecki, profesor neurologii z Poznania. Po nagłej śmierci prof. Borowieckiego prezesem został wiceprezes dr Stefan Mozołowski, pułkownik i ordynator neurologii w Centrum Wyszkolenia Sanitarnego (CWSan), zamordowany w Katyniu w 1940 r. i pośmiertnie mianowany generałem brygady. W czasie II Wojny Światowej zgięło 138 polskich neurologów i psychiatrów, z których 18 zamordowano w Katyniu (brak dokładnych szacunków).

*Więcej na ten temat znaleźć można w książce: Domżał T.M. O neurologii w historii, esejach i wykładach, wyd. Czelej, Lublin 2017, wydanie sponsorowane przez ZG PTN.

Teofan M. Domżał