Krótka historia powstania neurologii i kronika polskich zjazdów neurologicznych

Neurologia jako nowa specjalność pojawiła się w drugiej połowie XIX wieku, a dopiero w XX wieku została uznana za oddzielną dziedzinę, nazywaną przez wielu znakomitych badaczy królową medycyny, gdyż zajmowała się najważniejszym narządem, jakim jest mózg i podległy mu układ nerwowy. Wcześniej naukę o chorobach układu nerwowego wykładano razem z chorobami wewnętrznymi lub z psychiatrią, która powstała nieco wcześniej. Diagnostyka neurologiczna zadziwiała swą prostotą i dokładnością specjalistów innych dziedzin medycyny i opierała się na semiologii weryfikowanej badaniem morfologicznym.

Ojcem neurologii i jednym z głównych twórców semiologii uznany został Jean Martin Charcot, mianowany w 1862 r. pierwszym profesorem Kliniki i Katedry Neurologicznej w Paryżu. Fundamenty neurologii budowano od czasu odkrycia mózgu, co miało miejsce w Egipcie prawdopodobnie 27 wieków przed naszą erą. Pierwszy naukowy wkład w poznanie struktury i funkcji tego narządu wnieśli starożytni badacze greccy (Alkmeon, Hipokrates, Erasistratos, Herophilos, Galen i wielu innych). W XVII wieku londyński lekarz Thomas Willis dokonał wielu znaczących odkryć i dał medycynie nowoczesny atlas anatomii układu nerwowego, zapowiadając powstanie nowej specjalności – neurologii. Oficjalnie stało się to dopiero w 1931 r. na pierwszym Międzynarodowym Kongresie Neurologicznym w Bernie, gdzie podjęto uchwałę o odrębnej specjalności i konieczności prowadzenia oddzielnych wykładów na uniwersytetach. Tak więc neurologia stała się nową specjalnością dokładnie 90 lat temu.

W Polsce pierwszą szkołę neurologii utworzył Edward Flatau, dokonał tego w 1904 roku w warszawskim Szpitalu Starozakonnych na Czystem (ul. Dworska 15 – obecnie Kasprzaka), kiedy objął stanowisko ordynatora po Władysławie Gajkiewiczu. Pierwsza akademicka szkoła powstała na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie w 1905 roku, jej założycielem był Jan Piltz. W tym samym roku we Lwowie powstała katedra neurologii bez bazy klinicznej, pod kierownictwem Henryka Halbana. Warszawski Uniwersytet dopiero w 1920 roku otworzył Katedrę i Klinikę Neurologiczną, której kierownikiem został profesor Kazimierz Orzechowski. Później powstały katedry w Wilnie i w Poznaniu.

Zainteresowanie nową specjalnością wśród lekarzy wzrastało stopniowo od drugiej połowy XIX wieku. Po naukę tej specjalności jeździli przedtem do Moskwy, Berlina, Paryża i Wiednia. W Polsce w 1905 roku powstała Sekcja Neurologów i Psychiatrów przy Towarzystwie Lekarskim Warszawskim i już w 1909 roku zorganizowano w Warszawie I Zjazd Neurologów, Psychiatrów i Psychologów, zainicjowany przez grupę aktywnych działaczy Sekcji (Władysław Gajkiewicz, Edward Flatau, Rafał Radziwiłłowicz, Karol Władyczko Jan Piltz i inni), na który zaproszono światowej sławy Józefa Babińskiego z Paryża, powierzając mu funkcję przewodniczącego zjazdu. Obrady zjazdu toczyły się najpierw na posiedzeniach ogólnych a potem w trzech sekcjach: neurologicznej, której przewodniczył sam Babiński, psychiatrycznej, kierowanej przez Halbana i Piltza, oraz psychologicznej, pod przewodnictwem Napoleona Cybulskiego. Tematami głównymi zjazdu były nowotwory układu nerwowego, stany padaczkopodobne oraz metody psychoterapii, ale było także wiele tematów dowolnych. Na zjazd przybyło 222 uczestników z trzech zaborów, głównie z Warszawy. Wygłoszono 82 referaty zwane odczytami, które zostały opublikowane w Pamiętniku Zjazdu, liczącym 1030 stron. Zjazd otworzył dr Władysław Gajkiewicz, przewodniczący komitetu organizacyjnego, wygłaszając krótkie słowo wstępu, w którym podkreślił znaczenie pierwszego polskiego zjazdu naukowego w Warszawie. Mówił także o szybkim rozwoju neurologii i jej diagnostyce, która stworzyła podstawy rozumienia wieku zaburzeń psychicznych.

II Zjazd Neurologów, Psychiatrów i Psychologów odbył się w 1912 roku w Krakowie, a jego organizatorem był profesor Jan Piltz, kierownik Kliniki i Katedry Neurologiczno-Psychiatrycznej Uniwersytetu Jagiellońskiego, wraz z zespołem współpracowników. Tematem zjazdu była psychoanaliza, zaburzenia psychotyczne i wydzielanie wewnętrzne. Zjazd podjął uchwałę o konieczności utworzenia Polskiego Towarzystwa Neurologicznego i wyznaczył termin III Zjazdu, który miał odbyć się w 1914 roku we Lwowie. Wybuch I Wojny Światowej odsunął te plany, zrealizowano je po zakończeniu wojny. W tym czasie istniały już towarzystwa neurologiczne w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Francji i w Niemczech.

W Polsce dopiero po I Wojnie Światowej, dokładnie w dniach 5–7 czerwca 1933 roku, w Warszawie, podczas XIV Zjazdu Lekarzy i Przyrodników zwołano walne zgromadzenie neurologów, które postanowiło założyć Polskie Towarzystwo Neurologiczne (PTN). Wybrano też zarząd główny i prezesa, którym został Kazimierz Orzechowski, profesor Warszawskiej Kliniki Neurologicznej. Ustalono, że I Zjazd PTN odbędzie się w 1937 roku we Lwowie. Zjazd ten był zaplanowany podczas II Zjazdu w Krakowie w 1912 roku jako III Zjazd Neurologów, Psychiatrów i Psychologów. Statut PTN zatwierdzono w 1938 r.

Tak więc doszło do zorganizowania I Zjazdu PTN we Lwowie, gdzie walne zgromadzenie wybrało zarząd główny, którego prezesem został Stefan Borowiecki, profesor neurologii z Poznania. Sekretarzem został płk dr n. med. Stefan Mozołowski, ordynator neurologii w CWS Szpitala Ujazdowskiego. Wkrótce zmarł nagle Prezes Borowiecki i prezesem został Stefan Mozołowski, pełniąc tę funkcję do wybuchu II Wojny Światowej. Ewakuowany wraz ze Szpitalem Ujazdowskim na wschód, dostał się do niewoli sowieckiej i został zamordowany w Katyniu. Pośmiertnie awansowany na generała w 2007 roku. W czasie II Wojny Światowej zginęło 138 polskich neurologów i psychiatrów, z czego 18 zamordowano w Katyniu (brak dokładnych danych).

W 1910 roku ukazał się pierwszy numer „Neurologii Polskiej”. Czasopismo wydawane przez kolegium redakcyjne co 2 miesiące dopiero w 1938 roku stało się oficjalnym organem Polskiego Towarzystwa Neurologicznego, a redaktorem naczelnym został profesor Kazimierz Pieńkowski (zamordowany w Katyniu).

W 1921 roku, a więc dokładnie 100 lat temu, istniejąca w Towarzystwie Lekarskim Warszawskim od 1905 roku Sekcja Neurologiczno-Psychiatryczna przekształciła się w oddzielne Towarzystwo Neurologiczne Warszawskie. Prezesem Towarzystwa został Samuel Goldflam, współzałożyciel Towarzystwa. Był to zalążek powstałego 12 lat później Polskiego Towarzystwa Neurologicznego. To godne przypomnienia wydarzenie jest okrągłym jubileuszem i okazją do przedstawienia kilku dat z krótkim rysem historycznym powstania i rozwoju neurologii. Kolejnymi przewodniczącymi Towarzystwa Neurologicznego Warszawskiego byli Jan Koelichen i Ludwik Bregman, do wybuchu II Wojny Światowej. W tym roku mija setna, jubileuszowa rocznica powstania Warszawskiego Towarzystwa Neurologicznego.

Kolejne towarzystwa regionalne powstały: we Lwowie w 1923 r., w Krakowie w 1925 r., w Wilnie w 1928 r. oraz w Łodzi w 1933 r.

I Zjazd we Lwowie został pominięty i kolejne zjazdy liczono od 1949 roku, kiedy Polska odzyskała istnienie na mapie, ale bez pełnej niepodległości. Prawdopodobnie były to celowe powody polityczne narzucone przez władze Polski Ludowej i skreślające wszystko, co było polskie na Wschodzie. Dlatego za pierwszy zjazd uznano ten, który odbył się w Gdańsku w 1949 roku przy udziale 137 neurologów i neurochirurgów. Prezesem wybrano wtedy profesora Adama Opalskiego, kierownika Katedry i Kliniki Warszawskiej.

Zjazd w 2021 roku, który odbył się w formule online w Warszawie, był wiec dwudziestym piątym (a nie dwudziestym czwartym) zjazdem PTN. Konieczna jest korekta kolejności ze względu na wiarygodność dokumentacji i prawdy historycznej. Oto poprawiona lista kolejnych zjazdów, licząc od pierwszego zjazdu w 1937 roku:

• I Zjazd — Lwów, 1937 r. Prezesem był prof. Stefan Borowiecki z Poznania, a po jego śmierci – płk dr n. med. Stefan Mozołowski.

Kolejne, powojenne zjazdy w PRL:

• II Zjazd — Gdańsk, 1949 r. Prezesem był prof. Adam Opalski z Warszawy.
• III Zjazd — Warszawa, 1952 r. Prezesem był prof. Adam Opalski z Warszawy.
• IV Zjazd — Poznań 1956 r. Był to zjazd zjednoczeniowy neurologów i psychiatrów na polecenie władz. Prezesem był Edmund Wilczkowski, profesor psychiatrii z Łodzi, a wiceprezesem – prof. Anatol Dowżenko z Poznania, który kierował Sekcją Neurologiczną. Podczas zjazdu zmieniono nazwę Towarzystwa na "Polskie Towarzystwo Neurologów, Neurochirurgów i Psychiatrów".
• V Zjazd — Gdańsk, 1957 r. Uchwalono ponowne rozdzielenie neurologii i psychiatrii oraz włączenie do PTN neurochirurgów. Nastąpiła kolejna zmiana nazwy na "Polskie Towarzystwo Neurologów i Neurochirurgów". Prezesem został profesor neurologii z Krakowa – Władysław Jakimowicz.
• VI Zjazd — Kraków, 1961 r. Prezesem był prof. Eufemiusz Herman z Łodzi.
• VII Zjazd — Łódź, 1963 r. Prezesem był prof. Wiktor Stein z Lublina.
• VIII Zjazd — Katowice, 1966 r. Prezesem był prof. Eufemiusz Herman z Łodzi.
• IX Zjazd — Wrocław, 1970 r. Prezesem był prof. Zygmunt Kuligowski z Warszawy.
• X Zjazd — Lublin, 1974 r. Prezesem była prof. Irena Hausmanowa-Petrusewicz z Warszawy.
• XI Zjazd — Białystok, 1977 r. Prezesem była prof. Irena Hausmanowa-Petrusewicz z Warszawy.
• XII Zjazd — Bydgoszcz, 1980 r. Prezesem była prof. Irena Hausmanowa-Petrusewicz z Warszawy.
• XIII Zjazd — Szczecin, 1984 r. Prezesem był prof. Teofan Maria Domżał z Warszawy. Termin zjazdu został przesunięty o rok z powodu stanu wojennego w Polsce.
• XIV Zjazd — Gdańsk, 1987 r. Prezesem był prof. Teofan Maria Domżał z Warszawy.
• XV Zjazd — Warszawa 1990 r. Prezesem był prof. Antoni Prusiński z Łodzi.
• XVI Zjazd — Kraków, 1993 r. Prezesem był prof. Antoni Prusiński z Łodzi.
• XVII Zjazd — Katowice, 1996 r. Prezesem była prof. Anna Członkowska z Warszawy.
• XVIII Zjazd — Lublin, 1999 r. Prezesem był prof. Zbigniew Stelmasiak z Lublina.
• XIX Zjazd — Poznań, 2002 r. Prezesem był prof. Zbigniew Stelmasiak z Lublina.
• XX Zjazd — Łódź, 2005 r. Prezesem był prof. Krzysztof Selmaj z Łodzi.
• XXI Zjazd — Wrocław, 2008 r. Prezesem był prof. Grzegorz Opala z Katowic.
• XXII Zjazd — Łódź, 2011 r. Prezesem był prof. Wojciech Kozubski z Poznania.
• XXIII Zjazd — Poznań, 2014 r. Prezesem był prof. Przemysław Nowacki ze Szczecina.
• XXIV Zjazd — Gdańsk, 2017 r. Prezesem był prof. Jarosław Sławek z Gdańska.
• XXV Zjazd — Warszawa, 2021 r. Prezesem jest prof. Konrad Rejdak z Lublina.

Kolejny, XXVI Zjazd PTN odbędzie się w 2022 r. w Białymstoku, a organizatorem będzie prezes-elekt prof. Alina Kułakowska. Oczekujemy na to spotkanie z nadzieją na normalność w naszym życiu...

Prof. dr hab. n. med. Teofan M. Domżał